Astrolabium (gr. ἁστρολάβον, astrolabon), od którego nasz Konkurs wziął nazwę, to pomiarowy przyrząd astronomiczny używany w nawigacji do początku XVIII wieku, celem wyznaczania położenia ciał niebieskich nad horyzontem. To także poprzednik sekstantu.
Wynalezienie astrolabium przypisuje się Hypatii, filozofce i matematyczce greckiej żyjącej w IV wieku naszej ery, lub Hipparchowi, greckiemu matematykowi, geografowi i astronomowi żyjącemu w II wieku p.n.e. Instrument służył żeglarzom do określania szerokości geograficznej oraz do pomiaru czasu. Podstawową częścią astrolabium była mosiężna płyta, na której wyryto linie wysokości ciała niebieskiego nad horyzontem, linie azymutu i koła godzinne. Przez środek płyty przechodziła linia oznaczająca północny biegun nieba. W innej wersji astrolabium składało się z okrągłej płyty z brązu lub cyny z ruchomą, zamocowaną w jej środku wskazówką zaopatrzoną na obu końcach w przezierniki. Po ustawieniu płyty w pozycji pionowej i po ustawieniu wskazówki na wybrane ciało niebieskie odczytywano kąt na podziałce widocznej na górnej ćwiartce płyty.
Na płycie podstawowej była umocowana druga, obrotowa, ażurowa płyta zwana rete, której ostro zakończone wskaźniki określały położenia jasnych gwiazd. W rete było umieszczone niecentrycznie ażurowe koło ekliptyki.
Astrolabium używał m.in. Mikołaj Kopernik. Jako pierwsi stosowali je żeglarze arabscy w VIII wieku. W Europie pojawiło się dopiero w XIV wieku, a szerokie zastosowanie znalazło w XV wieku.
BIBLIOGRAFIA DO KONKURSU „ASTROLABIUM”
Opracowania
- Kreiner Jerzy, „Ziemia i Wszechświat astronomia nie tylko dla geografów”, Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków, 2009
- Jan Mietelski, „Astronomia w geografii”, PWN, 2001
- Eugeniusz Rybka, „Astronomia ogólna”, PWN, 1975
Przykładowa literatura dla szkół podstawowych
- Seria „Patrzę, Podziwiam, Poznaję” Kosmos i jego zdobywcy, Wydawnictwo Arkady 1999 r,
- Seria „Encyklopedia Szkolna”, Wszechświat”, Wydawnictwo Debit 1996 r.
- Carole Stott, „Niebo Nocą”, Wydawnictwo Solis 1997 r.
Czasopisma
- Urania – Postępy Astronomii
- Delta – polski miesięcznik popularnonaukowy
Media internetowe
